Atopische Dermatitis begrijpen – Wat triggert eczeem en hoe moet ik een atopische huid verzorgen?

Atopische Dermatitis is een huidaandoening die veel voorkomt bij kinderen maar ook volwassenen treft. Het wordt meestal geassocieerd met een droge, rode en jeukerige huid en kan een significante fysieke en psychologische impact hebben op mensen die eronder lijden. Er is geen remedie bekend, maar het is wel bewezen dat een effectieve huidverzorging symptomen verzacht en de huid langer kalm houdt. 

Dit artikel geeft een algemene introductie op Atopische Dermatitis. Er wordt uitgelegd wat het is en hoe mensen erdoor worden beïnvloed. We onderzoeken de mogelijke oorzaken en triggers en geven enkele suggesties over hoe aanvallen kunnen worden gekalmeerd, symptomen kunnen worden verlicht en hoe je een atopische huid dagelijks kunt verzorgen.

Atopische Dermatitis – ook wel Atopisch Eczeem genoemd – is een niet-besmettelijke, chronische (persistente of langdurige) ontstekingsaandoening van de huid die wordt gekenmerkt door een droge, schilferige, jeukende (of: prurigineuze) en irriterende huid die zowel op het gezicht als op het lichaam kan voorkomen. Sinds de jaren ’70 komt Atopische Dermatitis in geïndustrialiseerde landen 2 tot 3 maal zo vaak voor.^1,2,3 De aandoening komt ook in ontwikkelende landen steeds vaker voor. Atopische Dermatitis wordt het meest aangetroffen bij baby’s en kinderen: naar schatting heeft ongeveer 15% tot 20% van alle kinderen wereldwijd er last van, waarbij ongeveer 90% van de patiënten binnen de eerste vijf levensjaren symptomen ervaart.^1,2,3

De aandoening kan doorzetten tot ver na de puberteit en onderzoek toont aan dat kinderen met Atopische Dermatitis ook andere gerelateerde aandoeningen kunnen ontwikkelen zoals astma en allergische rhinitis⁴. Mensen die de aandoening niet als kind hebben gehad, kunnen het later als volwassene alsnog krijgen: naar schatting lijdt 1 op de 12 volwassenen aan Atopische Dermatitis⁵.

Dermatitis is hetzelfde als Eczeem

De twee termen hebben exact dezelfde betekenis: het zijn verzamelnamen voor ontstekingsgerelateerde veranderingen in de huid. Dit betekent dat er verschillende dermatologische aandoening aan ten grondslag kunnen liggen.

Atopisch Eczeem en Atopische Dermatitis refereren ook aan hetzelfde (atopisch betekent een erfelijke gevoeligheid voor bepaalde allergenen). 

Droogheid, jeuk en irritatie zijn allemaal symptomen van een atopische huid. Bij een lichte huid wordt het getroffen gebied meestal rood en soms bruin. Bij een donkerdere huid kan het getroffen gebied lichter of donkerder worden aangezien Atopische Dermatitis de pigmentatie aantast. 
Atopische Dermatitis kan overal op het lichaam optreden maar de meest voorkomende plekken zijn: het gezicht (waaronder rond de ogen), de nek en het decolleté, de schedel, de binnenkant van de ellebogen, knieholtes, handen en voeten. Lees verder in Atopische Dermatitis in het gezicht, Atopische Dermatitis op de oogleden, Atopische Dermatitis op de schedel, Atopische Dermatitis op de handen, Atopische Dermatitis op verschillende delen van het lichaam. 
De aangetaste gebieden verschillen enigszins per leeftijd. Lees hier meer over in Atopische Dermatitis en baby’s, Atopische Dermatitis en kinderen, en Atopische Dermatitis bij volwassenen. 

De acute fase
Ook wel de ‘actieve fase’ of een ‘aanval’ genoemd. Tijdens deze fase is de atopische huid het meest geïrriteerd: 

• De huid jeukt, soms intens. De plek kan branderig en pijnlijk aanvoelen. 
• De huid ziet er rood, droog en schilferig uit. Het kan oneffen of gezwollen zijn en soms licht bloeden. 

Lees verder over de mogelijke triggers van een aanval, en hoe je een atopische huid tijdens een aanval kunt kalmeren en verzorgen, in Aanvallen identificeren en beheersen. 

De niet-acute fase
Tussen aanvallen in zijn er periodes waarin een atopische huid kalmer en minder geïrriteerd is. Deze niet-acute fase heet ook wel de niet-actieve, interval of aanval-vrije fase. 

• De huid voelt ‘normaler’ (d.w.z. de symptomen zijn minder vervelend) 
• De huid voelt en ziet er droog tot zeer droog uit en kan schilferig of licht schilfering zijn en licht jeuken   
• Kleine, genezen scheurtjes (van voorbije aanvallen) kunnen zichtbaar zijn 
• Symptomen lijken op die van een droge huid (een toestand in plaats van een aandoening die Xerosis genoemd wordt). Lees verder in Droge huid in het algemeen.

De lengte van elke fase varieert per persoon en de huidverzorging moet per fase worden aangepast afhankelijk van de behoeften van de huid.

Er bestaat geen remedie tegen Atopische Dermatitis dus het hoofddoel bij de dagelijkse verzorging van een atopische huid is om de niet-acute fase te verlengen. Bij een aanval ligt de focus op het zo snel mogelijk verlichten van de symptomen en het kalmeren van de huid.

De Eucerin AtopiControl serie is speciaal samengesteld om de huid de verzorging en het comfort te bieden dat het tijdens elke fase nodig heeft.

Atopische Dermatitis kan met name tijdens een aanval vervelend zijn en het staat erom bekend dat het een significante impact heeft op de kwaliteit van leven. 

Naast de problemen van de geïrriteerde huid zelf, kan Atopische Dermatitis zowel fysieke als psychologische klachten veroorzaken zoals slaapgebrek, discriminatie, stress en een laag zelfbeeld. 

Het gevolg is vaak dat patiënten zich beperken in hun vrijheid door te zich aan te passen in wat ze dragen, wat ze eten, de make-up die ze kiezen en de activiteiten waar ze aan deelnemen. Zelfs relaties kunnen eronder lijden als de patiënt zich minder aantrekkelijk voelt door de symptomen. En in het geval van baby’s en kinderen met Atopische Dermatitis, kunnen ouders zich hulpeloos en schuldig voelen. 

Lees verder in Hoe Atopische Dermatitis de slaap en kwaliteit van leven raakt, en lees verder over de specifieke impact die de aandoening heeft op verschillende leeftijdsgroepen in Atopische Dermatitis en baby’s, Atopische Dermatitis en kinderen, en Atopische Dermatitis bij volwassenen. 

Atopische Dermatitis heeft te maken met een verminderde huidbarrière en een aantasting van het immuunsysteem.

De buitenste (epidermale) lagen van een gezonde huid bestaan uit huidcellen (corneocyten) omgeven door een lipidenrijke matrix van cholesterol, vrije vetzuren en ceramide. Lees verder in De structuur van huid. Bij een atopische huid is de stofwisseling van lipiden verstoord waardoor een tekort aan ceramide optreedt, en er transepidermaal vochtverlies plaatsvindt.4 Door dit overmatig vochtverlies droogt de huid uit waardoor de natuurlijk barrière verslechtert. 

De verzwakte barrière in een atopische wordt ook in verband gebracht met een tekort aan Filaggrine (een gen verantwoordelijk voor het ontwikkelen van structurele proteïnen die de barrière van de huid versterken). Wanneer de natuurlijke barrière van de huid verzwakt is, wordt deze vatbaarder voor irritatie en infectie. 

Patiënten hebben ook een afwijkend immuunsysteem (atopie) waardoor de huid sneller reageert op de omgeving en vatbaarder is voor ontsteking.

Genetische aanleg
Er zijn twee belangrijke risicofactoren voor het ontwikkelen van Atopische Dermatitis: 1) een genetisch defect in het Filaggrine (FLG) gen ^1,6 en 2) een familiegeschiedenis van atopische aandoeningen.^1,3

Kinderen kunnen een tekort aan Filaggrine van de ouders erven⁷ en deze genetische defecten komen vooral veel voor bij blanken.¹ Meerdere onderzoeken hebben aangetoond dat het FLG-gen een belangrijke rol speelt bij de barrière van de huid en dat mutaties van dit gen leiden tot Atopische Dermatitis. Wanneer Filaggrine-mutaties aanwezig zijn, blijkt de aandoening ook heviger en persistenter.1

Ongeveer 70% van alle Atopische Dermatitis patiënten heeft atopische aandoeningen in de familie..^1,3,8 Er is ook een bewezen verband tussen de atopische aandoeningen onderling: Atopische Dermatitis, astma en hooikoorts. Als een of beiden ouders aan een van deze aandoeningen lijden, bestaat er een kans dat hun kind Atopische Dermatitis ontwikkelt. Het risico neemt proportioneel toe, dus als beide ouders alle drie de aandoeningen hebben, is de kans dat het kind de ziekte erft groot. 

Klimaat/vervuiling
Het lijkt erop dat de kans op Atopische Dermatitis toeneemt als je leeft in een ontwikkeld land, een stad (vooral een met meer vervuiling) of een koud klimaat. Er is interessant onderzoek verricht naar het verband tussen Atopische Dermatitis en klimaat, waar je meer over kunt lezen in Atopische Dermatitis en kinderen. 

De symptomen van Atopische Dermatitis zijn ook de triggers. Omdat de huid droog is en jeukt, ben je geneigd te gaan krabben. Dit beschadigt de barrière van de huid waardoor een bacterie genaamd Staphylococcus Aureus de kans krijgt om zich voort te planten en de huid te infecteren. Deze infectie veroorzaakt ontsteking en jeuk, wat de toestand van de huid verergert en de jeuk sterker maakt: een vicieuze cirkel die we de Atopische Huidcyclus noemen. 

Er is een aantal externe factoren die Atopische Dermatitis kunnen aanwakkeren en symptomen kunnen verergeren. Dit verschilt per persoon maar voorbeelden zijn onder andere: 

• klimaat en vervuiling
• zweet
• stress
• allergieën 
• sigarettenrook 
• ruwe of niet-ademende stoffen: bijv. wol en nylon 
• nikkel – een metaal dat wordt gebruikt in horloges en sieraden  
• chemicaliën zoals sommige wasmiddelen 
• zonlicht: bij sommige mensen triggert zonlicht symptomen, bij anderen wordt de huid juist beter  

Lees verder over mogelijke triggers in Het identificeren en beheersen van aanvallen.

Een goede huidverzorgingsroutine met producten die speciaal zijn samengesteld voor een atopische huid, helpen de symptomen van Atopische Dermatitis verlichten en geven je huid, of de huid van je kind, de beste kans op langdurigere rustige periodes. 

Effectieve hydratatie: essentieel bij het verzorgen van een atopische huid is het herstellen van de natuurlijke barrière van de huid door deze te voorzien van hard nodige hydratatie. Dagelijks gebruik van moisturizers (emolliëntia) helpt bij het voorkomen of zo lang mogelijk uitstellen van een aanval. We noemen dit de basisverzorging. Gebruik hydraterende middelen met bewezen werkzame stoffen zoals: 

• Licochalcone A: een extract van zoethout dat de huid kalmeert en roodheid vermindert 
• Ceramiden: versterken de barrière van de huid  
• Omega-3 en Omega-6: Teunisbloemolie, druivenpitolie en Glycine-soja-olie zijn rijke bronnen van deze essentiële vetzuren die de huid kalmeren, voeden en de beschermende barrière aanvullen. 

Deze ingrediënten zijn onderdeel van de actieve formule in de Eucerin AtopiControl-serie. Deze is speciaal samengesteld voor het verzorgen van de atopische huid. 

Emolliëntia kunnen ook helpen de huid tijdens een aanval te kalmeren. Lees verder in Het identificeren en beheersen van aanvallen.

Medicinale zalfjes: Corticosteroïden (zoals hydrocortison) kunnen de atopische huid tijdens een aanval kalmeren. Lees verder in Het identificeren en beheersen van aanvallen. Je arts kan je adviseren over de meest geschikte behandeling voor jouw huid. 

Milde maar grondige reiniging: Reiniging is de essentiële eerste stap in het verzorgen van een atopische huid. Gebruik milde maar effectieve reinigingsmiddelen die speciaal zijn samengesteld om een atopische huid op milde wijze te behandelen. Probeer Eucerin AtopiControl Bad en Douche Olie voor je lichaam en Eucerin UltraSENSITIVE Cleansing Lotion voor je gezicht.

Lees verder over het verzorgen van je atopische huid in Hoe verzorg je een volwassen atopische huid en Hoe verzorg je een jonge atopische huid. 

Aangezien er geen remedie bestaat tegen Atopische Dermatitis, moet je er alles aan doen om de kans op een aanval te verkleinen. Hier volgen enkele maatregelen die patiënten kunnen helpen: 

Pas op bij het wassen: vaak wassen met water dat te warm is, kan de beschermende barrière van de huid beschadigen waardoor de huid uitdroogt. Ruwe sponsen en massageborstels kunnen een atopische huid ook belasten.

Probeer daarom te wassen met lauwwarm water, korter in bad te gaan, te douchen in plaats van in bad te gaan waar mogelijk en de huid droog te deppen in plaats van te wrijven. Zorg dat je zo snel mogelijk na het sporten een douche neemt om je lichaam af te koelen en zweet te verwijderen – warmte en zweet kunnen bij sommige mensen een aanval triggeren.  

Als je voor je werk vaak je handen moet wassen of als ze worden blootgesteld aan agressieve chemicaliën, probeer dan de blootstelling te beperken. Lees verder in Atopische Dermatitis en handen.

Zorg voor verkoeling: hou de kamertemperatuur en vochtigheid laag en ga op vakantie naar koele of gematigde klimaten. Dit helpt bij het beperken van zweten wat irritatie en jeuk kan veroorzaken. 

Zonnebrand: Atopische huid is al droog en de zon maakt dit alleen maar erger. Beperk je blootstelling, vermijd de warmste zonuren, draag beschermende kleding en gebruik de juiste zonnebrandfactor. Lees verder in De effecten van de zon op de gevoelige huid. 

Draag zachte, ademende stoffen: probeer ruwe en synthetische stoffen te voorkomen als deze je huid raden. Zelfs wol kan bij sommige mensen jeuk veroorzaken. Sommige wasmiddelen kunnen ook een atopische huid verergeren dus gebruik biologische alternatieven om je gevoelige huid te ondersteunen. 

Draag ‘s nachts katoenen handschoenen: krabben verergert alleen maar dus als jij, of je kind, geneigd is te krabben, kunnen deze helpen de schade aan de huid te beperken.

Make-up: Gebruik producten die speciaal zijn samengesteld voor de droge, gevoelige huid om de kans op irritatie te verminderen. 

Probeer stress te verminderen: ontspanningsoefeningen zoals yoga en meditatie kunnen helpen stress te verminderen wat vaak wordt genoemd als trigger voor een atopische huid, vooral bij vrouwen. 

Dieet: iedereen is anders, maar sommige mensen vinden dat bepaald voedsel en drinken hun symptomen verergeren. Melk, eieren, noten, schaaldieren en alcohol worden vaak genoemd. Probeer een dagboek bij te houden om te kijken of er iets is dat jouw huid, of dat van je kind, verergert. Maar vermijd significante veranderingen in het dieet van baby’s en kinderen voordat je dit eerst met je arts hebt besproken. 

Stop met roken: sigarettenrook kan de symptomen van Atopische Dermatitis verergeren. 

Lees verder over veel van deze factoren die de huid beïnvloeden. 

Als de symptomen aanhouden, of als je huid of dat van je kind op wat voor manier dan ook last geeft of zorgen baart; raadpleeg je arts.